Η ποδοσφαιρική πυραμίδα της Κύπρου

Συχνά χαρακτηρίζουν την Α’ Κατηγορία ως τα «σαλόνια» του κυπριακού ποδοσφαίρου και δικαίως το κάνουν, αφού συγκριτικά με τις υπόλοιπες κατηγορίες της χώρας υπάρχει μεγάλο χάσμα σε όλους τους τομείς. Το κορυφαίο πρωτάθλημα του νησιού μας λαμβάνει όπως είναι λογικό τη μεγαλύτερη προβολή, με όλα ουσιαστικά τα φώτα να πέφτουν σε αυτό, όπως επίσης και τα χρήματα από χορηγίες και τα τηλεοπτικά δικαιώματα.

Τι υπάρχει όμως κάτω από τα «σαλόνια» και πόσο μεγάλη είναι η ποδοσφαιρική πυραμίδα της Κύπρου;

Το σύστημα των ποδοσφαιρικών πρωταθλημάτων περιλαμβάνει τέσσερις κατηγορίες, με τις τρεις να διοργανώνονται από την ΚΟΠ (Κυπριακή Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου) και την τέταρτη από την ΣΤΟΚ (Συνομοσπονδία Τοπικών Ομοσπονδιών Κύπρου). Από εκεί και πέρα υπάρχει διψήφιος αριθμός τοπικών ομοσπονδιών που πραγματοποιούν η κάθε μια τις δικές της διοργανώσεις και κάποιες από αυτές έχουν δύο κατηγορίες πρωταθλημάτος.

Με λίγα λόγια, εάν ένας σύλλογος ξεκινήσει μια χρονιά από τη χαμηλότερη κατηγορία (σε μια ομοσπονδία που έχει μόνο μια κατηγορία πρωταθλήματος) μπορεί με τέσσερις σερί ανόδους να βρεθεί στην Α’ Κατηγορία. Σημείωση αποτελεί όμως πως η άνοδος από το αγροτικό ποδόσφαιρο στην τέταρτη τη τάξει κατηγορία της Κύπρου δεν έρχεται μέσω του τοπικού πρωταθλήματος αλλά του Πρωταθλήματος Ένταξης ΣΤΟΚ. Σε κάθε τοπική ομοσπονδία δίνεται ένας συγκεκριμένος αριθμός εισιτηρίων για τη διοργάνωση και μέσω νοκ-άουτ αγώνων βγαίνουν οι ομάδες που κερδίζουν την άνοδο.

Η ιστορία των κατηγοριών μέσα από αριθμούς:

Α’ Κατηγορία
Διεξήχθη πρώτη φορά την αγωνιστική περίοδο 1934-1935 και η πιο πρόσφατη (2024-2025) ήταν η 86η χρονιά. Μέσα σε αυτές υπολογίζεται η σεζόν 2019-2020 που δεν ολοκληρώθηκε λόγω κορονοϊού, αλλά όχι αυτή του 1963-1964 που διακόπηκε λόγω των διακοινοτικών ταραχών. Άλλες τέσσερις χρονιές δεν διεξήχθη καθόλου.

Συνολικά 45 σύλλογοι συμμετείχαν έστω από μια φορά στην κορυφαία κατηγορία της Κύπρου, με έντεκα από αυτούς να κατακτούν τον τίτλο.

Β’ Κατηγορία
Διεξάγεται επίσημα από την αγωνιστική περίοδο 1953-1954 και πραγματοποιήθηκε 68 φορές, με την πρόσφατη σεζόν να ήταν το 2023-2024, χωρίς να ολοκληρωθεί τη σεζόν 2019-2020. Μέχρι το 1968 ο πρωταθλητής έβγαινε μέσω διπλών αναμετρήσεων, στον οποίο συμμετείχαν οι δύο ομάδες που τερμάτισαν στην κορυφή του ομίλου τους. Δύο χρονιές (1954-1955 και 1961-1962) υπήρχαν τρεις όμιλοι και οι τρεις ομάδες που τερμάτισαν στην κορυφή συμμετείχαν σε μίνι πρωτάθλημα για να κριθεί ο τίτλος. Δεν διεξήχθη δύο φορές, τις σεζόν 1958-1959 και 1963-1964. Τη σεζόν 1974-1975 πραγματοποιήθηκε ειδικό μικτό πρωτάθλημα στο οποίο συμμετείχαν οι ομάδες Β’ και Γ’ Κατηγορίας. Διεξήχθη με τη μορφή δύο ομίλων και ο τίτλος κρίθηκε σε διπλές αναμετρήσεις, αλλά δεν υπήρξε άνοδος, κάτι που συνέβη άλλες τέσσερις φορές, εκ των οποίων στις δύο χάθηκε σε πλέι-οφ κόντρα σε ομάδες Α’ Κατηγορίας.

Τη σεζόν 2013-2014 έγινε διαχωρισμός των ομάδων σε δύο ομίλους βάσει της κατάταξης που είχαν την προηγούμενη χρονιά και διεξήχθησαν ουσιαστικά δύο πρωταθλήματα, Β1 Κατηγορία και Β2 Κατηγορία. Ο τρόπος διεξαγωγής δεν συνεχίστηκε, με την πρωταθλήτρια Β’ Κατηγορίας να θεωρείται αυτή του Β1 ομίλου. Για την ιστορία, το μοναδικό τίτλο Β2 Κατηγορίας (που δεν θεωρείται ούτε δεύτερη τη τάξει κατηγορία ούτε τρίτη τη τάξει κατηγορία) τον κατέκτησε η Καρμιώτισσα Πολεμιδιών.

Το τρόπαιο του πρωταθλήματος Β’ Κατηγορίας τον κατέκτησαν 29 σύλλογοι. Τους περισσότερους τίτλους έχουν δύο ομάδες της Πάφου που δεν υπάρχουν πλέον. Ο ΑΠΟΠ Πάφου και ο Ευαγόρας Πάφου σήκωσαν από έξι φορές την κούπα πριν την ενοποίηση τους για να δημιουργηθεί η ΑΕΠ Πάφου, που μετρούσε επίσης δύο κατακτήσεις. Ακολουθεί ο Άρης Λεμεσού με πέντε τίτλους, ενώ από τέσσερις έχουν η Νέα Σαλαμίνα και η Αλκή Λάρνακας. Στους τρεις είναι ο Εθνικός Άχνας, η ΕΝΠ, ο Ερμής Αραδίππου και η Ομόνοια Αραδίππου.

Γ’ Κατηγορία
Διοργανώνεται από την αγωνιστική περίοδο 1970-1971 και πραγματοποιήθηκε 53 φορές, με την πρόσφατη σεζόν να ήταν το 2023-2024. Δεν ολοκληρώθηκε λόγω του κορονοϊού τη σεζόν 2019-2020, ενώ δεν πραγματοποιήθηκε μόνο τη σεζόν 1974-1975.

Συνολικά 33 σύλλογοι κατέκτησαν τον τίτλο, με έξι από αυτούς να το πέτυχαν από τρεις φορές. Ο λόγος για τους Διγενή Ακρίτα Μόρφου, Ακρίτα Χλώρακας, ΘΟΪ Λακατάμιας, ΠΑΕΕΚ Κερύνειας, Ερμή Αραδίππου και Χαλκάνορα Ιδαλίου.

Δ’ Κατηγορία / Επίλεκτη Κατηγορία ΣΤΟΚ
Η τέταρτη τη τάξει κατηγορία ονομαζόταν Δ’ Κατηγορία από την αγωνιστική περίοδο 1985-1986 μέχρι το 2014-2015 και πραγματοποιήθηκε 30 φορές. Τις πρώτες οκτώ χρονιές διεξαγόταν χωρισμένο σε ομίλους περιφέρειας και κάθε μια έβγαζε πρωταθλητή. Εφτά σεζόν η κατηγορία ήταν χωρισμένη σε τρεις ομίλους και μια φορά σε τέσσερις ομίλους. Συνολικά 37 σύλλογοι κατέκτησαν τον τίτλο, είτε με ενιαίο πρωτάθλημα είτε ομίλου της περιφέρειας τους.

Από την αγωνιστική περίοδο 2015-2016 που δημιουργήθηκε το Πρωτάθλημα Επίλεκτης Κατηγορίας ΣΤΟΚ αντικαθιστώντας τη Δ’ Κατηγορία πραγματοποιήθηκε εννέα φορές, με την πρόσφατη σεζόν να ήταν το 2023-2024, χωρίς όμως να ολοκληρωθεί τις δύο. Εφτά σύλλογοι κατέκτησαν τον τίτλο.

5ο επίπεδο – Πρωτάθλημα Ένταξης ΣΤΟΚ
Με την ολοκλήρωση των τοπικών πρωταθλημάτων και την ανάδειξη των ομάδων που θα διεκδικήσουν την άνοδο ξεκινάει το Πρωτάθλημα Ένταξης, που πραγματοποιείται από το 1986. Πέραν από τον προβιβασμό, η διοργάνωση δίνει και τρόπαιο σε μια από αυτές, αν και τις πρώτες εφτά χρονιές υπήρχαν τρεις πρωταθλήτριες. Αυτό γιατί εκείνη την περίοδο η διοργάνωση ήταν χωρισμένη σε τρεις περιφέρειες (Λευκωσία-Κερύνεια, Λεμεσός-Πάφος, Λάρνακα-Αμμόχωστος) που έδιναν από μια άνοδο και παράλληλα τίτλο.

Στα επόμενα 32 χρόνια, από το 1993 μέχρι το 2024, μόνο τρεις φορές δεν υπήρξε πρωταθλητής. Το 2009 η διοργάνωση ολοκληρώθηκε χωρίς τελικούς, με τις ομάδες απλώς να κερδίζουν την άνοδο. Το 2020 και 2021 λόγω του κορονοϊού δεν διεξήχθη και η άνοδος κρίθηκε μέσω κλήρωσης.

Άλλες διοργανώσεις

Πέραν των Πρωταθλημάτων πιο πάνω υπάρχουν και άλλες διοργανώσεις που πραγματοποιούνται με τη συμμετοχή των κυπριακών συλλόγων. Πιο σημαντική είναι το Κύπελλο Κύπρου, που από την αγωνιστική περίοδο 2008-2009 διαχωρίστηκε από την τρίτη και τέταρτη τη τάξει κατηγορία της χώρας μας με τις ομάδες που συμμετέχουν σε αυτά να αγωνίζονται σε ξεχωριστό Κύπελλο, το Κύπελλο Γ’ κατηγορίας και Επίλεκτης κατηγορίας ΣΤΟΚ.

Ο νικητής του Κυπέλλου Α’ και Β’ Κατηγορίας συμμετέχει και στο Σούπερ Καπ αντιμετωπίζοντας τον Πρωταθλητή Α’ Κατηγορίας. Κύπελλο και Σούπερ Καπ έχουν επίσης κάθε τοπική ομοσπονδία.

Η ΣΤΟΚ διοργανώνει ακόμη το Πρωτάθλημα Πρωταθλητριών και το Κύπελλο Κυπελλούχων. Αμφότερες οι δύο διοργανώσεις έχουν τη μορφή κυπέλλου με νοκ-άουτ αγώνες και η κάθε τοπική ομοσπονδία στέλνει την πρωταθλήτρια και την κυπελλούχο της στην αντίστοιχη διοργάνωση. Επίσης, οι νικήτριες αυτών των δύο αγωνίζονται για την ασπίδα της ΣΤΟΚ.